«Μάρα / Σαντ» και «Ο εχθρός του λαού».

Στο 29ο Φεστιβάλ ερασιτεχνικού θεάτρου στην Καρδίτσα
 
Η ατομική ευθύνη και ο «πλειοψηφικός» καταναγκασμός.

Tου Νίκου Γκαμαλέτσου

ζωγράφου.

Το γεγονός ότι για 29η χρονιά το Πανελλήνιο Φεστιβάλ ερασιτεχνικού θεάτρου έγινε θεσμός όχι μόνο για τους θεατρόφιλους αλλά και για τις ερασιτεχνικές θεατρικές ομάδες πανελληνίως, οφείλεται στα υψηλά καλλιτεχνικά στάνταρς που βάζουν τόσο οι συμμετέχοντες θίασοι όσο και οι υπεύθυνοι της οργανωτικής επιτροπής.

Όλες οι Θεατρικές ομάδες που διαγωνίσθηκαν στο Φεστιβάλ έδωσαν τον καλύτερό τους εαυτό. Για ορισμένους λόγους που εξηγώ παρακάτω, ξεχώρισα τα έργα «ΜΑΡΑ / ΣΑΝΤ» της Θεατρικής Ομάδας Πυλαίας, και «Ο εχθρός του λαού» της Θεατρικής Ομάδας “ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΘΕΑΤΡΟΥ”. Τα δύο αυτά θεατρικά έργα, έχουν κατά τη γνώμη μου ιδιαίτερα κοινά στοιχεία. Στο έργο «ΜΑΡΑ / ΣΑΝΤ» του συγγραφέα Πέτερ Βάις, ο Μαρκήσιος Ντε Σαντ προσπαθούσε να αποσπάσει το λαό από τον Μαρά, ενώ στο έργο «Ο εχθρός του λαού» του Ερρίκο Ίψεν, ο γιατρός προσπαθούσε να αποσπάσει το λαό από το δήμαρχο. Τόσο ο Πέτερ Βάις όσο και ο Ερρίκος Ίψεν έβλεπαν πως ο λαός κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες μπορεί να μετασχηματισθεί σε ένα απειλητικό όχλο, σε μια επικίνδυνη μάζα. 

Επέλεξα να παρακολουθήσω το έργο «ΜΑΡΑ / ΣΑΝΤ», πρώτα γιατί είχα την πεποίθηση πως ο συγγραφέας Πέτερ Βάις, βαδίζοντας στα χνάρια του Μπερτολτ Μπρεχτ, θα υπηρετούσε με σεβασμό τη θεατρική δραματουργία, και δεύτερον επειδή με ακολούθησε για δεύτερη φορά ο στοιχειωμένος επαναστάτης της Γαλλικής Επανάστασης Ζαν-Πωλ Μαρά, για τον οποίο πριν λίγο καιρό είχα δημοσιεύσει δύο κριτικές προσεγγίσεις αναφορικά με τα έργα των ζωγράφων Ζακ Λουί Ντάβιντ και Έντβαρτν Μουνκ με θέμα το θάνατό του. Το έργο του Πέτερ Βάις, «ΜΑΡΑ / ΣΑΝΤ» είναι εξαιρετικά επίκαιρο γιατί θα μπορούσε να αντιπαραβάλλει κανείς το φρενοκομείο Σαραντόν, όπου έζησε φυλακισμένος ο Μαρκήσιος Ντε Σαντ, με το φρενοκομείο της σύγχρονης αστικής κοινωνίας. Αν ο Μαρκήσιος Ντε Σαντ υπηρετώντας την τάξη του, επέλεξε στο δικό του έργο «ΜΑΡΑ» να ταυτίσει με τον όχλο τους τρόφιμους του φρενοκομείου που άλλοτε παρασύρονται από τα επαναστατικά κηρύγματα του Μαρά και άλλοτε, προκειμένου να μεμφθεί τις επιλογές του, γίνονται θύμα της δικής του βίας, ο Πέτερ Βάις ακολούθησε διαφορετικό δρόμο. Πιστεύοντας πως η επανάσταση δεν έσβησε, βλέπει στους τρόφιμους του δικού του θεατρικού του έργου, τη συλλογική εκείνη δύναμη μέσω της οποίας τα επαναστατικά κηρύγματα του Μαρά θα βρουν διέξοδο στο σύγχρονο φρενοκομείο της αστικής κοινωνίας. Και δεν έχει άδικο, αν σκεφθεί κανείς πως καθημερινά γινόμαστε μάρτυρες της αστικής παράνοιας όπου η ίδια η αστική τάξη ισοπεδώνει όχι μονάχα το λαό, αλλά ακόμα και τις δικές της αξίες, τις αξίες που αποτελούσαν άλλοτε τα όπλα της ενάντια στη φεουδαρχία. Εκεί ακριβώς έγκειται, στην ισοπέδωση, ο μετασχηματισμός του λαού σε όχλο. 

Στο άλλο έργο, του Ερρίκου Ίψεν «Ο εχθρός του λαού», βλέπουμε κάτι ανάλογο. Φταίει η Εξουσία...ο Τύπος...τα συμφέροντα....που οδηγούν το λαό στην ομαδική παράνοια και μεταδίδουν τον ιό σε ολόκληρη την κοινωνία; Όσοι το είδαν, θα διαπίστωσαν ότι ο Ίψεν δεν δίνει έτοιμες λύσεις στα προβλήματα της καθημερινότητας, αντίθετα, τα ερωτηματικά στο θεατή πληθαίνουν. Και δεν θα μπορούσε να ήταν διαφορετικά, γιατί η δραματουργία του Ίψεν στηρίζεται στο καθημερινό δράμα του ανθρώπου, που όσο πιο πολύ βαθαίνει η κρίση των αξιών, άλλο τόσο κορυφώνεται και το δράμα! Το δράμα του ανθρώπου, που όπως έλεγε ο Πικάσο, διαπερνά σαν κόκκινο νήμα και το δικό του καλλιτεχνικό έργο. 

Γύρω από τον κεντρικό ήρωα (το γιατρό που εργάζεται στη λουτρόπολη και ανακάλυψε ότι τα βακτηρίδια στα ιαματικά νερά αποτελούν κίνδυνο για τους λουόμενους), ξετυλίγεται ένα ολόκληρο πλέγμα κοινωνικών αντιθέσεων, όπου δοκιμάζονται οι κατακτημένες αξίες των κατοίκων της κοινότητας. Τα ατομικά συμφέροντα, οι παλινωδίες, οι ταλαντεύσεις των κατοίκων και οι οικογενειακές αξίες συγκρούονται και ακροβατούν στην κόψη του ξυραφιού. Η μόνη κινητήρια δύναμη είναι η δύναμη της εξουσίας (ο δήμαρχος, αδερφός του γιατρού που θέλει να αυξήσει τον τουρισμό στην πόλη του), αλλά και οι μικροαστοί που, όπως έλεγε ο Μαξίμ Γκόρκι ταλαντεύονται συνεχώς ανάμεσα στην αξιοπρέπεια και την απελπισία! Η δύναμή τους, τα συμφέροντά τους, συνθλίβουν σαν οδοστρωτήρας τη μια κοινωνική αξία μετά την άλλη. Ο λαός μετατρέπεται σε όχλο και ο «πλειοψηφικός» του καταναγκασμός, απέναντι στο μοναδικό κάτοικο που επαναστατεί, γίνεται δύναμη που αρρωσταίνει ολόκληρη την κοινωνία! 

Δυστυχώς, η ιστορία επαναλαμβάνεται βλέποντας σήμερα τις περιστασιακές πλειοψηφίες που διαμορφώνει ο ίδιος ο λαός, να γίνονται βρόγχος στον λαιμό του!