Αναδεικνύονται οι πηγές του Απιδανού ποταμού.

Πριν λίγο καιρό άρχισαν τα έργα ανάδειξης των πηγών του Απιδανού ποταμού στα Φάρσαλα, που οπωσδήποτε θα δώσουν ιστορικό και αναπτυξιακό χαρακτήρα στην περιοχή, αφού ο Απιδανός ποταμός, εκτός των άλλων αναφέρεται στη Μυθολογία, ως το ποτάμι, που στα νερά του η Θέτις βάφτισε τον Αχιλλέα και τον έκανε αθάνατο.

Η ανάδειξη των πηγών του Απιδανού ποταμού, είναι ένα έργο πνοής για την πόλη με την πλούσια ιστορία, που δεν έχει όμως να επιδείξει κάτι ουσιαστικό από τις αρχαιότητές της, σε εκείνους που την επισκέπτονται.

Η νέα δημοτική αρχή Φαρσάλων ασχολείται σοβαρά με τον αρχαίο πλούτο της περιοχής και προσπαθεί να τον αναδείξει ώστε η πόλη και η επαρχία γενικότερα να γνωρίσουν την ανάπτυξη.

Η αρχιτεκτονική μελέτη του έργου εγκρίθηκε από το Δ.Σ. Φαρσάλων το α’ εξάμηνο του 2007 και δημοπρατήθηκε στις 10 Νοεμβρίου του 2009. Το έργο ήταν χρηματοδοτούμενο από το πρόγραμμα «ΘΗΣΕΑΣ» και ενώ άρχισαν οι εργασίες προέκυψε πρόβλημα στη διοικητική διαδικασία, αφού υπήρξε προσφυγή εργολάβου κατά το μειοδότη που απορρίφθηκε από το Συμβούλιο της Επικρατείας αλλά το έργο καθυστέρησε περίπου δύο χρόνια και η υλοποίησή του μεταφέρθηκε στο πρόγραμμα ΕΣΠΑ με χρονικό ορίζοντα υλοποίησης μέχρι τέλους του 2012.

Είναι προϋπολογισμού 640.000 ευρώ με υπογραφείσα σύμβαση 270.300 ευρώ (πλέον Φ.Π.Α.). Αξίζει να σημειωθεί ότι η ανάδοχος εταιρία αναγκάστηκε να οργανώσει εργοτάξιο τρεις φορές, εις βάρος του χρόνου εκτέλεσης του έργου. Σύμφωνα με την αρχιτεκτονική μελέτη οι πηγές του Απιδανού θα αναδειχθούν με την τεχνική επαναλειτουργία της πηγής, θα κατασκευαστεί τεχνητό ποταμάκι που θα ανακυκλοφορεί το νερό, ενώ ακόμη έχουν προβλεφθεί χώροι πράσινου και αναψυχής πάρκινγκ, κερκίδες συνάθροισης κοινού, πέργκολα, πλακόστρωτο με κυβόλιθους και πέτρινα πεζούλια. Στην υπάρχουσα μελέτη σύμφωνα με πληροφορίες δεν υπάρχει πρόβλεψη για κατασκευή και τοποθέτηση αγάλματος του Αχιλλέα, αλλά ίσως αυτό να γίνει αργότερα και μετά την κατασκευή του έργου. Ως γνωστόν, οι πηγές του Απιδανού ποταμού επηρεάσθηκαν από τους σεισμούς του 1957 και τη δεκαετία του 1970 στέρεψαν. Επί επταετίας στον χώρο αυτό κατασκευάστηκε η λαϊκή αγορά της πόλης, που εδώ και μερικά χρόνια έχει μεταφερθεί απέναντι από το Δημοτικό Στάδιο της πόλης.

Ο αείμνηστος πρώην δήμαρχος Φαρσάλων Λάκης Βαϊρακλιώτης, αναφέρει για τον Απιδανό ποταμό, σε δημοσίευμά του τα εξής:
«Ο Απιδανός ποταμός της αρχαίας Φαρσάλου (Ταμπάκος των Φαρσάλων) επήγαζε (ανέβλυζε) στη Φάρσαλο, στις υπώρειες του προϊστορικού λόφου, όπου μέχρι το 1953 υψώνονταν ο μιναρές του Φετίχ Τζαμί, και σήμερα ο ναός της Αγίας Παρασκευής. Έρεε από το νότο προς βορρά και στρεφόμενος ύστερα δυτικά όπου ενώνονταν με τον Ενιππέα ποταμό, χύνονταν στα άλλα μικρά ποταμάκια, στον Πηνειό. Η λέξη «Απιδανός» σχετίζεται με την ινδοευρωπαϊκή ρίζα DANU, που σημαίνει υγρασία, δροσιά, σταγόνα, νερό, ποταμός. Μια άλλη άποψη ετυμολογεί τον «Απιδανό» από το πανάρχαιο ρήμα «πιδύω», δηλαδή πηγάζω, αναβρύζω (εξ ου και: πίδαξ - ακος). Η τρίτη άποψη ετυμολογεί την λέξη «Απιδανός» από τις επιμέρους λέξεις άπιος, δα και νάω, ήτοι υπερβολικός, ρέων μακράν».

Ο Απιδανός ποταμός αναφέρεται στην αρχαιοελληνική γραμματεία, από τον Ηρόδοτο (ως «απιδανός» Ιωνική διάλεκτος).

Όταν ιστορείται η εκστρατεία του Ξέρξη στην Ελλάδα, το 480 π.Χ. τότε, ο Απιδανός μόλις που μπόρεσε να επαρκέσει, με το νερό του, στις τεράστιες ανάγκες των Περσών. Επίσης, αναφέρεται από τον γεωγράφο Στράβωνα που περιγράφει τη ροή του Ενιππέα, κοντά στη Φάρσαλο και τη συμβολή του με τον Απιδανό.

Ο Ευριπίδης στην Ιφιγένεια εν Αυλίδι (713) λέει: «Απιδανόν αμφί ποταμόν εν Φθίας όροις» εννοώντας ότι ο μυθικός Αχιλλεύς κατοικεί εκεί δηλαδή στην περιοχή της Φθίας και ειδικότερα στην πόλη (Άστυ) Φάρσαλο (πρβλ. στίχος 812, γην γαρ λιπών Φάρσαλον).

Ο ίδιος ο Ευριπίδης αναφέρεται στον Απιδανό και στο έργο του «Εκάβη» (στ. 451): Τον αποκαλεί πατέρα ωραίων υδάτων και πλούτο του Κάμπου», «Ένθα των καλλίστων υδάτων πατέρα Απιδανόν πεδία λιπαίνειν...». Ο Λατίνος Οβίδιος τον ονομάζει «Senex» δηλαδή παλαιόν.

Σημειωτέον ότι ο Απιδανός σχετίζεται και με τον μυθικό Αριστέα ή Αρισταίο, γιο του θεού Απόλλωνα.

Υπήρξε ο βοσκός των κοπαδιών των Μουσών στις υπόρειες της Όθρυος «παρά τις όχθες του Απιδανού ποταμού» και ένα είδος «αγροτικού» θεού, προστάτης της κτηνοτροφίας και της μελισσοκομίας.

Αλλά και ο Θουκυδίδης μνημονεύει τον Απιδανό. Αναφέρεται στον Σπαρτιάτη στρατηγό Βρασίδα που διήλθε από τα Φάρσαλα, το θέρος του 424 π.Χ. (περίοδος του Πελοποννησιακού πολέμου) και στρατοπέδευσε έξω από τα τείχη της πόλης «επί τω Απιδανώ ποταμώ...».

Στους βυζαντινούς χρόνους και συγκεκριμένα το 997 μ.Χ. ο Βυζαντινός στρατηγός Νικηφόρος Ουρανός «τον Απιδανόν διαβάς ποταμόν», κατέκλυσε τον Βούλγαρο Σαμουήλ, στον Σπερχειό.

Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ο Απιδανός ονομάζεται «Γκιόλ Πινάρ» δηλαδή υδρόλακκος, το έτος 1608. Ενώ στην ύστερη τουρκοκρατία μνημονεύεται ως «Ταμπάκος» και η γύρω περιοχή «Ταμπάχανα», λόγω του ευρισκόμενου εκεί βυρσοδεψείου, τουρκιστί «Ταμπάκ - Χανέ» (πλύση δερμάτων - τομαριών).

Οι περιηγητές, Έλληνες και ξένοι, που διήρχοντο ή διέμειναν στα Φάρσαλα, επί Τουρκοκρατίας, αναφέρονται, πάντοτε, στον Απιδανό - Ταμπάκο, ως χώρο αναψυχής (με τα Πλατάνια γύρω και γραφικά καφενεδάκια). Στον ίδιο χώρο οι Φαρσαλινές έπλεναν τον ρουχισμό τους με τον «θρυλικό» κόπανο και στα νερά του ρίχνονταν ο Σταυρός τα Θεοφάνεια.

Από τα ύδατά του υδρευόταν, η πόλη των Φαρσάλων. Πλάι, στις πηγές του, τελούνταν, εξάλλου, η ονομαστή, ετήσια, οκταήμερη εμποροπανήγυρη (το Παναΐα Παζάρ) στις 15 Αυγούστου, ηλικίας 400 ετών.

Στους σεισμούς του 1957 οι πηγές του Απιδανού στέρεψαν επί τρεις ώρες και αργότερα τα νερά του ελαττώνονταν με συνέπεια στη δεκαετία του 1970 ο Απιδανός να στερέψει ολότελα όντας μέχρι σήμερα μια απλή «θέση» (χώρος) κι όχι η πάλαι ποτέ υδάτινη χαρά των Φαρσάλων. Αλλά ο Απιδανός ποταμός έχει θέση ως μνεία και στη νεοελληνική ποίηση.

Ο μεγάλος ποιητής μας Κωστής Παλαμάς (1859-1943) τον αναφέρει στο έργο του «Η φλογέρα του Βασιλιά» γραμμένο γύρω στα 1900 και εκδοθέν το 1910. Στον λεγόμενο «πέμπτο λόγο» του επικολυρικού αυτού ποιήματος - ποταμού, όπου προφητεύεται το ευοίωνο μέλλον της Ελλάδος, πριν τις εθνικές εξορμήσεις του 1912, και με ήρωα τον Βυζαντινό Βασίλειο Β’ (αναλογικώς κάτι σαν τον Διγενή Ακρίτα), περιγράφονται διάφορες περιοχές της χώρας μας, φορτωμένες με ιστορικές μνήμες. Έτσι, σε ό,τι αφορά στη Θεσσαλία, αναφέρονται ο Όλυμπος, το Πήλιο, ο Πηνειός κ.λπ. κι εν τέλει ο Απιδανός ποταμός των Φαρσάλων. Ο Φιλίστωρ και Φιλάρχαιος Κ. Παλαμάς, αναφέρει:

«Και να το Φαρσαλίτικο ποτάμι, να κι ο αρχαίος / ο Απιδανός το ξέχασε μπορεί και τ’ όνομά του/ μα πάντα στο θυμητικό κρατά και μουρμουρίζει / πολέμους και πολέμαρχων περάσματα και λόγια / που ομπρός του σταματήσανε να πάρουν κάποια ανάσα / για συντριμμένου από ντροπή, για στα φτερά της νίκης»...

Αυτά, λοιπόν, για τον Απιδανό, τον Ταμπάκο που έχει στοιχειώσει στις μνήμες των Φαρσαλινών, και είναι πηγή αναπόλησης και συγκινήσεων, καθώς και κομμάτι της τοπικής ιστορίας τους.