Ένας... ξεχασμένος λαογράφος...

Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Kυρ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ.

Γράφει η Μαρία Τσιρώνη

Πρόεδρος του Συλλόγου Καρυωτών Λάρισας και Περιχώρων «Ο Ζευς»

To χωριό Καρυά υπάγεται στο Δήμο Ελασσόνας και  βρίσκεται σε μια πλαγιά του Ολύμπου, δίπλα σε ένα γόνιμο οροπέδιο. Μαρτυρείται ότι ιδρύθηκε τον 13ο αι. από κατοίκους οικισμών που βρίσκονταν πολύ κοντά σ’ αυτήν.

Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας διατήρησε την ανεξαρτησία της μέχρι το 1788 που έγινε τσιφλίκι του Ναγκούπ Εφέντη της Λάρισας. Στη συνέχεια πέρασε στα χέρια του Αλή πασά, κατόπιν του Βελή πασά, γιου του Αλή, και τέλος του μεγάλου Βεζίρη Ρεσίτ Μουσταφά Πασά, από τους κληρονόμους του οποίου την αγόρασαν οι Καρυώτες το 1932. Καταλαβαίνετε πόσο δύσκολα ήταν εκείνα τα χρόνια για το χωριό. Αντιστάσεις, εξεγέρσεις, επαναστάσεις και βαρύς φόρος αίματος.

Εκείνη την εποχή, στα 1855 γεννήθηκε εκεί ο επιφανής Ολύμπιος γιατρός, βοτανολόγος, λαογράφος, λόγιος, ποιητής και ανθρωπιστής, Αθανάσιος Οικονομίδης, ο οποίος θα μπορούσε δίκαια, να ενταχθεί στους φιλόσοφους των περασμένων αιώνων.

Ο παππούς του και ο πατέρας του ήταν πλούσιοι έμποροι και προύχοντες της Καρυάς. Ο προπάππος του Κυριάκος ήταν ιερέας της Καρυάς, ο οποίος είχε το εκκλησιαστικό οφίκιο του οικονόμου και οι απόγονοί του πήραν το επώνυμο Οικονομίδης. Φαίνεται δε να ήταν αδελφός του μεγάλου δάσκαλου του γένους Ιωάννου Οικονομίδη-Πέζαρου.

Ο Αθανάσιος Οικονομίδης τα πρώτα γράμματα τα διδάχθηκε στα σχολεία της Καρυάς, το «Ελληνικό» και το «αλληλοδιδακτικό» και συμπλήρωσε τις σπουδές του στα σχολεία των Αμπελακίων και πιθανόν και της Λάρισας. Έπειτα πήγε στην Αθήνα να σπουδάσει γιατρός.

Στην Αθήνα όμως ένιωθε τον εαυτό του κομμένο από τις ρίζες του. Τις ρίζες του που είχαν μείνει εκεί ψηλά στις πλαγιές του ιερού βουνού των Ελλήνων, του Ολύμπου, αυτού του Μαυσωλείου των ιερών και οσίων της τυραννισμένης μας γης. Και οι ρίζες του ήταν τα έθιμα και οι παραδόσεις των απλών ορησίβιων καθώς και τα

δημοτικά τους τραγούδια, αυτή η ανόθευτη έκφραση της λαϊκής ψυχής.

Το 1881, φοιτητής ακόμη, εκπληρώνει το μεγάλο του πόθο. Εκδίδει τη συλλογή του «τραγούδια του Ολύμπου», με 250 περίπου τραγούδια και δίστιχα. Για εκείνη την εποχή αυτό αποτελούσε πραγματικά εκδοτικό άθλο. Η έκδοση έγινε με έξοδα 500 περίπου συνδρομητών από την Καρυά, Σκαμνιά, Πουλιάνα, Ραψάνη, Λιτόχωρο, Αργαλαστή, Τσαγκαράδα, Λάρισα, Θεσσαλονίκη, Αθήνα, Λαμία, Θήβα, Σύρο, ακόμη και από τη Σμύρνη και  τη Βιέννη, καθώς και από τα μοναστήρια Κανάλων, Σπαρμού και Κλιμάδων [το μετόχι του, γιατί το μοναστήρι είχε καεί το 1833].

Ο Οικονομίδης προφανώς συγκινήθηκε από την ανταπόκριση αυτών των ανθρώπων που πίστεψαν στη σπουδαιότητα αυτής της μοναδικής συλλογής και τους αναφέρει όλους ονομαστικά στο τέλος του βιβλίου του.

Το 1833 παίρνει το δίπλωμά του και επιστρέφει στην Τουρκοκρατούμενη ακόμα γενέτειρά του Καρυά, όπου ασκεί το επάγγελμά του μέχρι το 1912,ενώ παράλληλα επισκέπτονταν και τα  απελευθερωμένα χωριά Καλλιπεύκη και Ραψάνη.

Στην Ραψάνη γνωρίζει την Κλεοπάτρα, κόρη του Βασιλού Βαλάση που ήταν πλούσιος έμπορος νημάτων και προύχοντας της Ραψάνης. Από το γάμο του μαζί της αποκτά 4 κόρες. To 1912, λίγο πριν την απελευθέρωση, φεύγει κρυφά από την Καρυά γιατί τον ενοχλούσαν συχνά οι Τούρκοι,  και εγκαθίσταται μόνιμα στους Γόννους όπου είχαν καταφύγει μετά το 1881 πολλοί Καρυώτες, όπως και στη Λάρισα και σε άλλα απελευθερωμένα χωριά.

Στην Καρυά όπως και στους Γόννους, τον θυμόντουσαν πριν μερικά χρόνια οι γεροντότεροι που τον είχαν γνωρίσει. «Ο γιατρός είχε μεγάλη γενειάδα», έλεγαν. «Ήταν πολύ καλός άνθρωπος, ήταν γιατρός των φτωχών όλων των παραολύμπιων χωριών. Στην πλατεία της Καρυάς ήταν το αρχοντικό του πατέρα του και στην πλατεία των Γόννων το δικό του αρχοντικό. Στο μεγάλο αυλαγά του είχε πολλά καρποφόρα δέντρα και μας έδινε φρούτα».

Μέχρι τα βαθιά γεράματά του, πέθανε το 1936, παράλληλα με το κοινωνικό λειτούργημά ως γιατρός, ασχολήθηκε και με επιστημονικές έρευνες, ειδικά με τα φαρμακευτικά βότανα του Ολύμπου, τα οποία περισυνέλεγε και τα χρησιμοποιούσε για θεραπευτικούς σκοπούς. Επίσης ασχολήθηκε με την ιστορία των Ολυμπίων και συνέγραψε σχετικές μελέτες.

Δυστυχώς όμως, η βοτανολογία του και τα άλλα ανεκτίμητα συγγράμματά του χάθηκαν, γιατί μετά τον θάνατό του, έμειναν χειρόγραφα στην πλούσια βιβλιοθήκη του και τα έκαψαν οι Γερμανοί, μαζί με το σπίτι του, το 1943.

Αλλά με μόνο 3 νεανικά του συγγράμματα που έχουν διασωθεί, από το 1883, στο λαογραφικό αρχείο της Ακαδημίας Αθηνών, αναδεικνύεται ένας από τους πρώτους λαογράφους της χώρας μας και τους ιστορικούς των Ολυμπίων. Τα συγγράμματα αυτά έχουν τίτλο «Βίος-έθιμα-Δοξασίες Ολυμπίων» και την παρουσίασή τους έκανε το 1989 ο Δημήτρης Σακελλαρίδης. Στα συγγράμματα αυτά περιλαμβάνονται και τραγούδια του γάμου, που δεν είχε συμπεριλάβει στην προηγούμενη συλλογή του. Περιλαμβάνεται  επίσης συνοπτική περιγραφή της γενέτειράς του Καρυάς και της ζωής των κατοίκων της.

Ο Οικονομίδης πρόβλεψε την επερχόμενη κοινωνικοπολιτιστική αλλαγή, όπως γράφει στον πρόλογο των συγγραμμάτων του, και επιχείρησε να διασώσει τα ήθη των Ολυμπίων, των απογόνων όπως έλεγε των Ολυμπίων Θεών, των οποίων τα περισσότερα προέρχονται από την αρχαιότητα και το αποδεικνύει αυτό, αναφέροντας εδάφια αρχαίων συγγραφέων. Εξ άλλου και ο Άγγλος διπλωμάτης  Urguhart, που επισκέφτηκε την Καρυά το 1830 και φιλοξενήθηκε στο σπίτι του  Καρυώτη Οπλαρχηγού Δήμου Ζαχείλα, γνώρισε τα ήθη και έθιμα των Καρυωτών και έγραψε στο δίτομο έργο του «Το πνεύμα της Ανατολής». «Εδώ στον Όλυμπο, έχουν διαφυλαχτεί μέχρι τους καιρούς μας οι γνήσιοι απόγονοι των Ελλήνων από τα χρόνια του πολέμου της Τροίας».

Λησμονημένος όμως ο Οικονομίδης, όπως και τόσοι άλλοι σεμνοί άνθρωποι του τόπου μας, κι αυτός και το έργο του, δεν γνώρισαν την αναγνώριση που τους άξιζε, παρ’ ότι στις περισσότερες συλλογές δημοτικών τραγουδιών της χώρας μας, κάθε φορά που πρόκειται για τραγούδια του Ολύμπου, ο Οικονομίδης αναφέρεται στη βιβλιογραφία όλων των μετέπειτα μελετητών, σαν μοναδική τους πηγή.

Είναι γνωστό πως ο Νικόλαος Πολίτης θεωρείται ο πατέρας της λαογραφίας στην Ελλάδα, και εξέδωσε την πρώτη συλλογή δημοτικών τραγουδιών το 1914. Ποιος όμως γνωρίζει πως προάγγελος όλης αυτής της προσπάθειας υπήρξε ο Αθανάσιος Οικονομίδης;

Στα τραγούδια του Ολύμπου, δεν μας δίνει μόνο εκείνα που τραγουδάει ο λαός στον Όλυμπο από γενιές και εξυμνούν τη φύση, την ομορφιά, τον έρωτα, τον ηρωισμό και τα παθήματα του γένους. Μας δίνει και τραγούδια που ακόμα και στις μέρες του στιχουργήθηκαν και μελοποιήθηκαν από τον ποιητή λαό μας, για να αποθανατίσουν γεγονότα και πρόσωπα που πήραν μέρος στις πρόσφατες σ’ αυτόν και άτυχες εξεγέρσεις των Θεσσαλών στα 1854 και στα 1878. Έτσι, η συλλογή του Οικονομίδη, διασώζει μία ακόμη σπουδαία ιστορική μαρτυρία.

Το 1979 η Λαογραφική εταιρία Ελασσόνας, επανέκδοσε τα τραγούδια του Ολύμπου βγάζοντας από τη λησμονιά αυτή τη σπουδαία συλλογή.

Το 2011 συμπληρώθηκαν 130 χρόνια από την πρώτη έκδοση των τραγουδιών αυτών, και ο Σύλλογος Καρυωτών Λάρισας και Περιχώρων «Ο ΖΕΥΣ» σε συνεργασία με το πολιτιστικό κέντρο εκπαιδευτικών Ν. Λάρισας διοργάνωσαν εκδήλωση με σκοπό να τον θυμίσουν και πάλι και να τον κάνουν γνωστό στο ευρύ κοινό, τιμώντας έτσι ένα ξεχασμένο συμπατριώτη, που τόσο βοήθησε με την επιστήμη του, την ανθρωπιά του και τις πνευματικές του ικανότητες τον τόπο μας, στα δύσκολα εκείνα χρόνια της ανεκδιήγητης Τουρκικής κυριαρχίας.

Πηγές.

-Bίος-Έθιμα-Δοξασίες Ολυμπίων-Παρουσίαση Δημ. Σακελλαρίδη, Λάρισα 1989

-Τραγούδια του Ολύμπου-Αθ. Οικονομίδη. Θεσσαλικές εκδ. Ελασσόνα, Λάρισα 1979