Ο Ψαραντώνης μιλά στο A&C...

«… μόνο η Τέχνη μπορεί να φέρει τον άνθρωπο και πάλι σε επαφή με τον αληθινό προορισμό του… όμως δεν αφήνουν οι κομπλεξικοί, οι ξένοι που έρχονται στην πατρίδα μας να μας κυβερνήσουν, έχοντας κάποιους άλλους σκοπούς κατά νου… Βέβαια ο Έλληνας πάντα αντιστεκόταν και θα αντιστέκεται και θα μας βρουν μπροστά τους…»

Στο σκληρό τοπίο των θρυλικών Ανωγείων της Κρήτης που έγινε ακόμη πιο σκληρό και πιο γυμνό από τις φωτιές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ήρθε στον κόσμο ο Αντώνης Ξυλούρης - Ψαραντώνης που έμελλε να γίνει ένας ζωντανός θρύλος της μουσικής, εμπλουτίζοντας την κρητική, τη μεσογειακή και την ευρωπαϊκή μουσική με ήχους ανεπανάληπτους, με μουσικές εξαίσιες και ερμηνείες απαρομοίαστες και μοναδικές.

Ψαραντώνης...

«Η κραυγή των θεών» – έτσι προλογίζουν τον σπουδαίο λυράρη και επιφανή εκπρόσωπο της γενιάς των Ξυλούρηδων στα πιο σημαντικά φεστιβάλ σύγχρονης μουσικής του εξωτερικού που τον καλούν – ερχόμενος στη Λάρισα, έδωσε μια μοναδική συναυλία στο Μύλο 1927 και μίλησε αποκλειστικά με το Θάνο Γκουρομπίνο, διαχειριστή του artandcity.gr

Όπως δηλώνει ο ίδιος "… μετά από τόσα χρόνια «μουσικής ιστορίας»,  παραμένω ακούραστος υπηρέτης της ελληνικής κρητικής μουσικής, της μουσικής του τόπου που αγάπησα, της μουσικής που με δυναμώνει μέρα με την ημέρα για να αντιμετωπίζω το αύριο… Δυσκολίες σίγουρα υπήρχαν και υπάρχουν… όμως δεν τα παρατώ…"

Η λύρα του Ψαραντώνη εκτίθεται σήμερα στο The World's First Global Musical Instrument Museum στο Φοίνιξ της Αριζόνα των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, όπου και προβάλλεται Video με τον ίδιο τον καλλιτέχνη να παίζει τη λύρα του… Και όχι άδικα, προσθέτουμε εμείς καθώς «… ο συνδυασμός της παράδοσης με την πρωτοπορία στη μουσική μου, έγινε εντελώς φυσικά… χωρίς κάποια ιδιαίτερη εξήγηση, απλά έκανα αυτό που αγαπούσα και βγήκε από μόνο του…»

Στην Ελλάδα, ανάμεσα στους πρώτους που τον ανακαλύπτουν, είναι ο Μάνος Χατζιδάκις, ο οποίος θεσπίζοντας ένα ειδικό βραβείο για «μια ισχυρή και ιδιότυπη μουσική προσωπικότητα που παίζει λύρα και ονομάζεται Ψαραντώνης», τον βραβεύει ως τον «Πρώτο λυράρη της Ελλάδας» στον Μουσικό Αύγουστο που οργανώνει το 1979 στα Ανώγεια.

«… οι επιρροές μου προέρχονται από αυτά που άκουγα από μικρός και τα  έπαιρνα μέσα μου με το δικό μου τρόπο…» Είναι αυτοδίδακτος στη λύρα, έπαιξε για πρώτη φορά σε γάμο στα 13 του και πολύ γρήγορα απέκτησε φήμη παίζοντας σε γιορτές και πανηγύρια στην Κρήτη… και συνεχίζει «… πηγή έμπνευσης παιδί μου είναι η φύση… ας πάρουμε μαζί μας μόνο τα ωραία από ό,τι μπορούμε να ζήσουμε…»

Μέσα στη μουσική του Ψαραντώνη ζει η πανάρχαια μυθολογία της Κρήτης. Είτε μιλά για τον Δία, είτε για την κατασκευή της πρώτης λύρας από τον μυθικό βοσκό Χαντίπερα, είτε για τους Κουρήτες, είτε εκφράζει με τη λύρα του αυτό που αισθάνεται ως ζωντανό μύθο της πατρίδας του, ο Ψαραντώνης επικυρώνει, με τη φυσική παρουσία του και με την τέχνη του, τους πανάρχαιους μύθους της Κρήτης. Γιατί ο Ψαραντώνης ζωντανεύει τους μύθους όχι μόνο με τη δεξιοτεχνία του, αλλά και με την πίστη του σε αυτούς, καθώς τους προσεγγίζει «με λογισμό και μ’ όνειρο», πιστεύοντας στη σύγχρονη παρουσία και στην ενέργειά τους. Και αυτό είναι που τον κάνει ξεχωριστό… και αυτό αγαπάει ο κόσμος…  

Από το 1982 τον προσκαλούν τακτικά σε μεγάλα διεθνή φεστιβάλ σε όλο τον κόσμο. Από την Ελβετία, ως τη Νέα Υόρκη και την Αγγλία έως την Αυστραλία με συνεργασίες ακόμα και με καλλιτεχνικά «αντίθετους» ανθρώπους, και με μεγάλα ονόματα… «… μεγάλα ονόματα υπάρχουν σε όλα τα μεγάλα φεστιβάλ του εξωτερικού… συνήθως ένας πάει κάθε χρόνο… και όταν με καλούν, ένα σκέφτομαι… να ταξιδεύω τις ομορφιές της χώρας μου  σε όλα τα φεστιβάλ του κόσμου… και εκεί μιλάω για τα Ανώγεια και την ιστορία της Ελλάδας, το Μέγα Αλέξανδρο, κι αυτοί τα γράφουν στον Τύπο, τα παρουσιάζουν στις τηλεοράσεις και προβάλλονται οι άγνωστες σε πολλούς πτυχές της χώρας…»

Συνεχίζοντας τη συζήτηση γρήγορα καταλαβαίνει κανείς πως έχει να κάνει με έναν άνθρωπο ειλικρινή, που δε φοβάται να πει αλήθειες και υποστηρίζει την άποψή του… μιλώντας για τη σημερινή κρίση αναφέρει… «… μόνο η Τέχνη μπορεί να φέρει τον άνθρωπο και πάλι σε επαφή με τον αληθινό προορισμό του… όμως δεν αφήνουν οι κομπλεξικοί, οι ξένοι που έρχονται στην πατρίδα μας να μας κυβερνήσουν, έχοντας κάποιους άλλους σκοπούς κατά νου… Βέβαια ο Έλληνας πάντα αντιστεκόταν και θα αντιστέκεται και θα μας βρουν μπροστά τους…»

Το μέλλον τον βρίσκει αισιόδοξο και γεμάτο ζωντάνια για αυτό που αγαπά και κάνει… «… γίνονται συζητήσεις για να συμμετέχω σε ένα φεστιβάλ στη Σκωτία, αλλά και σε πολλά άλλα μέρη του κόσμου, με καλούν συνεχώς… ετοιμάζεται κι ένα διπλό cd μέχρι το τέλος της χρονιάς, καθώς πολλοί το ζητούν…»

Η κατακόρυφη, κοφτή δοξαριά του παραπέμπει στις απότομες κορυφές και στις κοφτές πλαγιές των βουνών της Κρήτης. Στο λυρικό ψιθύρισμα της λύρας του αναδύεται η «γλυκότη» απ’ το μουρμούρισμα των κουτσουναριών, το κελάιδισμα των πουλιών και τον ήχο του φιαμπολιού των βοσκών του Ψηλορείτη. Έτσι, στη μουσική του Ψαραντώνη ακούς άλλοτε τρεχούμενα νερά που κελαρύζουν, άλλοτε τα μοναχά δεντρά που ανεμοδέρνονται, κι άλλοτε «τη βοή που εβγάνει η γης, ο αέρας και μουγκρίζει» όπως το είπε ο Κορνάρος. Κι ακόμη, είναι στιγμές που οι απότομες δοξαριές του σε σέρνουν έως την άκρη του γκρεμού: «Εκεί που σμίγουν οι καιροί, εκεί που συναντιούνται». Κι εκεί όπου μπορεί, αν ακούς το δεύτερο και το τρίτο στρώμα της μουσικής, να δεις τον «μέγα τράγο», όπως τον είδε ο Άγγελος Σικελιανός, «ορτό» σ’ ένα βράχο πάνω απ’ το αγριεμένο πέλαγο...

Νέος μαζί και πανάρχαιος, ο Ψαραντώνης έχει τη δυναμική του ραψωδού και με την αδευτέρωτη δύναμή του στον αυτοσχεδιασμό κατορθώνει να δημιουργεί την ατμόσφαιρα του δέους, της ταραχής και του ρίγους, όπως ακριβώς οι μεγάλοι μουσικοί της τζαζ. Bαθύς γνώστης και πραγματικός λάτρης της παράδοσης μα και από τη φύση του απείθαρχος και ανήσυχος, απρόοπτος και αποκαλυπτικός, ο Ψαραντώνης θεωρείται σήμερα ως ο τολμηρός, αλλά συγχρόνως και ο στοχαστικός ανανεωτής της παράδοσης.

Το βασικό κείμενο της συνέντευξης προέρχεται από το επίσημο site του Ψαραντώνη: http://www.psarantonis.com/

Φωτογραφίες: Nikolas Tsoukanaras
Eπιμέλεια κειμένου: Δημήτρης Λαπούσης.