Αποκριάτικα δρώμενα της Μακεδονίας.

Βόλος.

Τετάρτη 6 Μαρτίου 2013.

Με τη συμμετοχή του Λυκείου των Ελληνίδων της Νάουσας και του Λαογραφικού Όμιλου Κοζάνης το Λύκειο των Ελληνίδων Βόλου και ο Δ.Ο.Ε.Π.Α.Π. – ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. του Δήμου Βόλου αναβιώνουν στοιχεία των παραδοσιακών δρώμενων της Μακεδονικής αποκριάς την Τετάρτη 6 Μαρτίου και ώρα 20:00 στο Θέατρο της Παλιάς Ηλεκτρικής.

Καρναβάλια αστικά ή παραδοσιακά αλλά και εκείνα που δήμοι και πολιτιστικοί φορείς αποδίδουν με πολύ φαντασία αναμιγνύοντας και τις δύο εκδοχές ζωντανεύουν στην Ελλάδα κάθε χρόνο. Το ζητούμενο είναι να επιδείξουμε την απελευθέρωση από το άγχος της καθημερινότητας και του καθωσπρεπισμού φορώντας τη «μάσκα» που αντιστρέφει, σαρκάζει, τρομάζει, αναιρεί, αστειεύεται...

Ζουρνάδες και νταούλια από τη Νάουσα με την ορχήστρα του Νίκου Ψαθά, χάλκινα από την ορχήστρα «Παύλος Μελάς» της Σιάτιστας θα υμνήσουν την Ελληνική Αποκριά μέσα από τα πιο χαρακτηριστικά Μακεδονίτικα έθιμα, τους «Φανούς» της Κοζάνης και τις «Μπούλες» της Νάουσας

Οι Μπούλες είναι παλαιότατο αποκριάτικο έθιμο της Νάουσας Ημαθίας που του έχει δοθεί πολύ πετυχημένα ο ορισμός χορευτικό δρώμενο, γιατί η δράση των ανθρώπων που συμμετέχουν στην τέλεσή του είναι δράση χορευτική και χωρίς αυτήν η τέλεση του εθίμου είναι αδύνατη.

Τα κυριότερα στοιχεία του εθίμου μας μεταφέρονται από αυστηρή προφορική παράδοση είναι:
• Η συγκρότηση του μπουλουκιού, που προϋποθέτει την αυστηρή αποδοχή και τήρηση ορισμένων κανόνων τέλεσης του εθίμου για συμμετοχή σ' αυτό.
• Το φύλο των τελεστών είναι μόνο νέοι άνδρες.
• Τη γυναικεία μορφή (νύφη-μπούλα) την υποδύεται πάντα άνδρας.
• Η ένδυση, η μεταμφίεση και η συμπεριφορά των τελεστών διέπονται από πατροπαράδοτους κανόνες.
• Τα μουσικά όργανα, οι χοροί, το δρομολόγιο, είναι προκαθορισμένα από το τελετουργικό, που ακολουθείται αναλλοίωτο στο πέρασμα των χρόνων.

Το έθιμο έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα και πιθανότατα έχει σχέση με τελετές φυλετικής μύησης όπως η τελετή ενηλικίωσης κατά την οποία ο νέος, ντυμένος με γυναικεία ρούχα και οδηγούμενος από ανύπανδρους άντρες της φυλής, θα μυηθεί με τη σειρά του στα μυστικά της, θα αποβάλλει τη γυναικεία ενδυμασία και θα μεταμορφωθεί σε άνδρα. Οι τελεστές ήταν και είναι πάντα νέοι άνδρες. Ο αριθμός τους τα παλαιότερα χρόνια φαίνεται να ήταν από έξι μέχρι δώδεκα, ενώ σήμερα μπορεί να συμμετέχουν και περισσότεροι. Στο μπουλούκι, από πολύ παλιά έπαιρναν μέρος και μικρά αγόρια.

ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΩΝ ΦΑΝΩΝ ΣΤΗΝ ΚΟΖΑΝΗ.
Η ΧΑΣΚΑ.
Το έθιμο της «Χάσκας» γίνεται πριν βγουν για τους Φανούς, το απόγευμα της Μεγάλης Αποκριάς. Με τον τρόπο αυτό διατηρείται η παράδοση που λέει "με αβγό κλείνει το στόμα την Τρανή την Αποκριά και με αβγό πάλι ανοίγει το βράδυ της Ανάστασης", που θα τελειώσει η νηστεία της Σαρακοστής. Ο μεγαλύτερος της ομήγυρης παίρνει τον κλώστη (πλάστη) δένει στην άκρη ένα ράμμα (κλωστή) κι απ' αυτό κρεμάει ένα βρασμένο και ξεφλουδισμένο αβγό. Στη συνέχεια το κουνάει μπρος-πίσω, κατευθύνοντάς το στο στόμα του κάθε παιδί (παίχτη ή παίχτριας) που κάθεται... χάσκοντας και καρτερώντας. Όποιος το χάψει εξασφαλίζει καλή τύχη για όλη τη χρονιά

Η ΣΥΓΧΩΡΕΣΗ.
Πριν βγούν όλοι στο Φανό, σχωρνιούνταν όλοι μεταξύ τους ενόψει της μεγάλης νηστείας (Σαρακοστή) που ξεκινάει από την επομένη (Καθαρά Δευτέρα). Οι μικρότεροι φιλούν το χέρι των γερόντων κι εκείνοι τους συγχωρούν και τους εύχονται "του χρόνου καλύτερα".

ΟΙ ΦΑΝΟΙ ΤΗΣ ΚΟΖΑΝΗΣ.
Ο φανός στην Κοζάνη, γίνεται την Αποκριά. Αποκριά είναι λέξη από την πρόθεση “από” και “κρέας” που σημαίνει αποχή από το κρέας. Καρναβάλι και καρναβάλια είναι σύνθετος λέξη από το “καρνά” και “βάλε” και θα πεί χαίρε κρέας. Όλοι μικροί και μεγάλοι μεταμφιέζονταν και γλεντούσαν κάτω από την προστασία της μάσκας και σκέπαζαν έτσι την ανωνυμία τους. Η αρχή από τούτο το έθιμο, βρίσκεται σε αρχαία ειδωλολατρικά έθιμα, όπως στα Κρόνια, στα Διονύσια και στα Λουπερκάλια. Και έτσι φτάνουμε στον περίφημο φανό της Κοζάνης.

Είναι γιορτή και ξεφάντωμα γύρω από το βωμό της αποκριάτικης εορταστικής πυράς με φαγοπότι και οινοποσία, τραγούδι, χορό κι αθυροστομία χωρίς όρια. Προέρχεται από τη λέξη φαίνω, που σημαίνει φαίνομαι από μακριά. 

Παιδί πανάρχαιων εθίμων με λατρευτικό και μαγικό χαρακτήρα που κατόρθωσε να επιβιώσει μέσα στο χρόνο αλλάζοντας το περίβλημά του και κρατώντας την ουσία του. Πολλοί συγχέουν το Φανό με τον Καρνάβαλο και το καρναβάλι, αλλά δεν υπάρχει καμιά σχέση μεταξύ τους. Το καρναβάλι στις διάφορες πόλεις της Ελλάδας είναι πιστή αντιγραφή του καρναβαλιού της Βενετίας και των άλλων Ευρωπαϊκών Πόλεων. Ο Φανός είναι κάτι τελείως πρωτότυπο και ιδιότυπο.

Απαιτεί προετοιμασία και οργάνωση, που συσπειρώνει τη γειτονιά και οδηγεί σε σχέσεις ζεστές και πολύτιμες, ιδιαίτερα σε εποχές απομόνωσης σαν τη σημερινή. Είναι ανοιχτός σε όλους και στηρίζεται στη συμμετοχή. Δεν προσφέρεται για ψυχρή παρατήρηση.

Η ιδιομορφία του και η αίγλη του κορυφώνεται την Κυριακή της Μεγάλης Αποκριάς, όταν ανάβουν οι Φανοί στις γειτονιές και τριγύρω τραγουδούν και χορεύουν οι χορευτές. Έτσι δείχνει μια εικόνα που θυμίζει πολύ ανάλογες πολεμικές γιορτές της Αρχαίας Ελλάδας και σε τέτοιο σημείο μάλιστα ώστε να ισχυριζόμαστε αδίσταχτα ότι ο σημερινός χορός του Φανού είναι η συνέχεια του Πυρρίχιου χορού των Αρχαίων Ελλήνων.

Ο φανός ανάβει κατά τις 8 το βράδυ της μεγάλης Αποκριάς, κι αμέσως ξεκινάει το τραγούδι και ο χορός γύρω του. Ο φανός ξεκινούσε με πρώτο τραγούδι “εβγάτε αγόρια μ’ στου χουρό” . Μέχρι τα μεσάνυχτα ακουγόταν τραγούδια Κλέφτικα - της Αγάπης – Ιστορικά - Σατυρικά και όταν έφευγαν τα γυναικόπαιδα μετά τα μεσάνυχτα τραγουδούσαν τα (Ξεδιάντροπα, μασκαραλίτ’ κα, “Αριστοφάνεια σόκιν”).

Το κέφι αρχίζει ν' ανεβαίνει σιγά - σιγά και καμιά ώρα αργότερα, καθώς κρασί και τα κιχιά κυκλοφορούν και ζεσταίνουν πνεύμα και πόδια, οι κύκλοι γύρω από το βωμό μεγαλώνουν και πληθαίνουν.

Κάθε γειτονιά πασχίζει να παρουσιάσει τον καλύτερο και πιο φανταχτερό Φανό, με τους πιο καλλίφωνους τραγουδιστάδες και τους πιο νόστιμους μεζέδες. Εκεί ο αρχηγός (ο πρώτος) του Φανού κερνάει όλους κρασί με την κολοκύθα, που γέμιζε από τα βαένια και μεζέδες στο πινάκι.

Κατόπιν τους τραβάει με ιδιαίτερο ζήλο στο χορό. Τα τραγούδια διαδέχονται το ένα το άλλο, άλλοτε γρήγορα και πολυφωνικά και άλλοτε βαριά και μονότονα σε χρόνο αργό και συρτό. Το γλέντι κρατάει μέχρι τις πρωινές ώρες. Όταν σβήνουν το φανό πολλοί μαζεύουν στάχτη και την σκορπούν στο βιό (χωράφια, αμπέλια, καλλιέργειες) για να αυγατίσει η σοδειά.

Εισιτήρια προπωλούνται στο Λύκειο των Ελληνίδων Βόλου (Κοραή 79) ώρες 10:00 -14:00 και στο Κέντρο Νεότητας Δίαυλος (Τοπάλη 14) τις ώρες 10:00 - 21:00. Το κόστος του εισιτηρίου είναι 5€.

Info:

Αποκριάτικα δρώμενα της Μακεδονίας.

Τετάρτη 6 Μαρτίου 2013, 8μμ.

Θέατρο Παλιάς Ηλεκτρικής, Βόλος.

Είσοδος 5€.