Πως "διαβάζουμε" έναν πίνακα.

Γράφει ο Νίκος Γκαμαλέτσος, εικαστικός.

Μερικοί φίλοι μου ζήτησαν να σχολιάσω τη σημασία των πληροφοριακών στοιχείων που δίνουν οι καλλιτέχνες δίπλα από κάθε φωτογραφία ενός πίνακα ζωγραφικής. Δεν θεωρώ πως είναι εξειδικευμένες γνώσεις αυτά που σας παραθέτω. Αντίθετα, πιστεύω πως είναι χρήσιμα στοιχεία σε αρκετούς φίλους του που αγαπούν τη ζωγραφική και όχι μόνο. 

Σχόλια για τις πληροφορίες που μας δίνει η φωτογραφία ενός πίνακα.

Όπως θα παρατηρήσετε, κάθε φωτογραφία ενός πίνακα ζωγραφικής συνοδεύεται πάντα από κάποια πληροφοριακά στοιχεία. Συνήθως τα στοιχεία αυτά είναι 6 και τα συναντάμε κάθε φορά που βλέπουμε φωτογραφίες έργων σε εγκυκλοπαίδειες, στα βιβλία και περιοδικά τέχνης, στα διδακτικά βιβλία κλπ.
Αυτά είναι: 1. O δημιουργός του πίνακα. 2. Ο τίτλος του έργου. 3. Η χρονολογία εκτέλεσης του έργου 4. Το υλικό βάσης τους χρώματος 5. Το ύφασμα ή το υλικό πάνω στο οποίο ζωγραφίστηκε το έργο και 6. Οι διαστάσεις του έργου. 

Π.χ. Στο έργο του Βαν Γκογκ «Οι πατατοφάγοι», δίδονται τα παρακάτω στοιχεία:
Βαν Γκογκ: Οι Πατατοφάγοι 1885. Λάδι σε καμβά, 82Χ114cm.

Ας τα αναλύσουμε ένα-ένα προσεκτικά:
1. Σε ότι αφορά το όνομα του δημιουργού, νομίζω πως είναι αυτονόητο, και δεν χρειάζεται να αναφέρω τον λόγο για τον οποίο πρέπει να αναγράφεται κάτω ή πάνω από τη φωτογραφία του πίνακα. Προσοχή όμως, γιατί υπάρχουν φωτογραφίες με πλαστούς πίνακες και αντιγραφές (κυρίως διάσημων ζωγράφων), γι΄ αυτό πρέπει να αντλούμε τις φωτογραφίες πάντα από έγκυρες πηγές, μουσεία κλπ

2. Ο τίτλος του έργου. Μας διευκολύνει, για να μας «εισάγει» με δυο λόγια στο θέμα. Δηλαδή στην ιστορία του πίνακα που βλέπουμε μπροστά μας, στην υπόθεση. Ακόμα και οι τελείως ανεικονικοί πίνακες, έχουν κάποιο τίτλο. Έστω και κάποιους αριθμούς, σύμβολα, ή «ακαταλαβίστικες» φράσεις, λέξεις κλπ. Σε κάθε όμως περίπτωση, αυτοί οι τίτλοι μας «εισάγουν» με τον τρόπο που επιλέγει ο ζωγράφος στο θέμα, στην ιστορία του πίνακα. Υπάρχουν όμως και κάποιοι καθιερωμένοι, γενικοί τίτλοι, χωρίς ιδιαίτερη περιγραφή που συνοδεύουν έναν πίνακα και ταυτοχρόνως υποδηλώνουν την γενική κατηγορία στην οποία ανήκουν. π.χ. Νεκρή φύση, τοπίο, πορτρέτο, γυμνό, κλπ. Δεν έχει καμιά απολύτως σχέση ο τίτλος, το θέμα δηλαδή, με αυτό που λέμε «περιεχόμενο». Δεν ρωτάμε ποτέ για παράδειγμα, τι περιεχόμενο έχει ο πίνακας. Το «περιεχόμενο» έχει βαθύτατη φιλοσοφική ουσία, και είναι αυτό που δίνει τα χαρακτηριστικά του στις έννοιες και τα πράγματα. Επομένως δεν αφορά μόνο την αισθητική, αλλά υπάρχει σε όλες τις σχέσεις που αναπτύσσονται παντού, πάντα και σε όλα τα επίπεδα: Στη φύση, στο Σύμπαν, και στην κοινωνία.

3. Η χρονολογία του πίνακα. Είναι απαραίτητο να αναγράφεται γιατί δείχνει την πορεία εξέλιξης ενός καλλιτέχνη σε ότι αφορά την κατάχτηση των πλαστικών του αξιών. Ενδεχομένως, και για να γνωρίζουμε από ποια κυρίαρχα καλλιτεχνικά ρεύματα ήταν επηρεασμένος όταν ζωγράφισε τον πίνακα, ή καθόρισαν ως ένα βαθμό την τεχνοτροπία του ή δημιούργησαν μια νέα. Μερικοί ζωγράφοι, διαπιστώνοντας πως κάποια «πιασιάρικα» έργα έχουν μεγάλη εμπορική επιτυχία, (αυτά τα γνωστά, που πηγαίνουν με όλα τα σαλόνια και σε κάθε εποχή), δεν χρονολογούν τα έργα τους για να μη συζητιέται η εξέλιξη της εικαστικής τους πορείας...

4. Σαν υλικό βάσης, εννοούμε τη συνδετική ύλη των χρωστικών ουσιών. Δηλαδή αν χρησιμοποιείται ως συνδετική ύλη των κόκκων του χρώματος το λινέλαιο, τότε λέμε εν συντομία: Λάδι, εννοώντας λαδοχρώματα. Το ίδιο λέμε για τα πλαστικά, ακρυλικά, γκουάς, τέμπερες, νερομπογιές (ακουαρέλες), παστέλ, μικτή τεχνική κλπ., τα οποία έχουν ως υλικό βάσης συνθετικές ρητίνες, νερό, αυγό κ.άλ.. Στα πληροφοριακά στοιχεία του πίνακα το υλικό των χρωμάτων συνοδεύει πάντα την ποιότητα του υφάσματος του μουσαμά και διαβάζεται μαζί. Γράφουμε π.χ. Λάδι σε καμβά, ή Γκουάς σε χαρτόνι κλπ 

5. Το ύφασμα ή το υλικό πάνω στο οποίο ζωγραφίζεται το έργο. Παλιότερα το ύφασμα κατασκευάζονταν από τις φυτικές ίνες της κάνναβης, γι΄ αυτό και για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα επικράτησε ο όρος «καμβάς». Σήμερα επικρατεί η λέξη μουσαμάς, την οποία δεχόμαστε ως συνώνυμη του καμβά, ανεξάρτητα αν ο μουσαμάς είναι φτιαγμένος από ίνες κάνναβης, λιναριού ή βαμβακιού. Ωστόσο μερικοί προσδιορίζουν και την ποιότητα του μουσαμά, γράφοντας: Λάδι σε λινό μουσαμά, Ακόμα περισσότερο, μερικοί για να εντυπωσιάσουν, γράφουν: Λάδι σε Τσέχικο λινό κλπ. Ξεχωριστή περίπτωση ζωγραφικής επιφάνειας είναι οι τοιχογραφίες, που εκεί αναπτύσσεται διαφορετική τεχνική, κατά την οποία ο ζωγράφος πάνω σε έναν φρεσκοσοβαντισμένο τοίχο ζωγραφίζει σχετικά γρήγορα το θέμα του. Δεν έχουν καμιά. σχέση οι τοιχογραφίες που βλέπουμε στις σύγχρονες εκκλησίες με τις τοιχογραφίες –νωπογραφίες που βλέπουμε στις παλιές εκκλησίες. Στις μέρες μας, κολλάνε το από πριν ζωγραφισμένο ή τυπωμένο πανί πάνω στον τοίχο...και ξεμπερδεύουν μια και καλή.

6. Διαστάσεις του πίνακα. Είναι φυσικά απαραίτητο να γνωρίζουμε την έκταση που καταλαμβάνει ο πίνακας στο χώρο, αλλά και για να γνωρίζουμε το μέγεθος της επιφάνειας του πίνακα που επέλεξε ο ζωγράφος να ζωγραφίσει το θέμα. Πρώτα, γράφουμε την κάθετο πλευρά του πίνακα. Ακόμα και αν το μήκος, (δηλ. η μεγαλύτερη πλευρά του πίνακα) είναι η οριζόντια πλευρά του. Γράφουμε π.χ. 82Χ114 cm, όταν ο πίνακας είναι οριζόντιος και 70Χ50 cm, όταν ο πίνακας είναι κάθετος. Δηλαδή είτε είναι οριζόντιος ο πίνακας, είτε είναι κάθετος, την κάθετο διάσταση αναγράφουμε πρώτα. Αν πρόκειται για τρισδιάστατο πίνακα ή γλυπτό αναφέρεται και το βάθος του. πχ.70Χ50Χ32 cm

Απ΄ όλα τα παραπάνω, θεωρώ πως τα πιο χρήσιμα στοιχεία που πρέπει να προσέχουμε βλέποντας τη φωτογραφία ενός πίνακα, είναι το είδος της χρωστικής ύλης και τις διαστάσεις του πίνακα. Σε ότι αφορά τη χρωστική ύλη, θεωρώ ότι τα λαδοχρώματα είναι από πολλές απόψεις ανώτερα από κάθε άλλο είδος χρωστικής ύλης. Ως προς τη διάσταση, εκτιμώ πως είναι απαραίτητη γιατί βλέποντας μια φωτογραφία πρέπει να φανταζόμαστε το μέγεθος του πίνακα στην πραγματική του διάσταση. 

Νίκος Γκαμαλέτσος.
Γεννήθηκα στην πόλη της Καρδίτσας. Είμαι πτυχιούχος ΑΣΟΕΕ και εργάστηκα επαγγελματικά ως οικονομολόγος από το 1981 μέχρι και το 2008.
Τις σπουδές μου στη ζωγραφική ξεκίνησα το 1983 μελετώντας τα μαθήματα ζωγραφικής της Σχολής ΚΛΙΜΕΝΣ και μετά, από το 1995 μέχρι το 2001, κοντά στο δάσκαλο και ζωγράφο Θόδωρο Πάντο. Είμαι ιδρυτικό μέλος του Εικαστικού Ομίλου Καρδίτσας (1988) και της ομάδας ΤΕΧΝΟΘΥΡΑ.
Το 2004 εκλέχτηκα μέλος του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος (ΕΕΤΕ).
Από το 2009 είμαι τακτικό μέλος της Επιτροπής Κρίσης Εικαστικών Έργων της Νομαρχίας Καρδίτσας.
Το Μάρτη του 2006, σε διάλεξη που διοργάνωσε ο Εικαστικός Όμιλος στο κέντρο «ΠΑΥΣΙΛΥΠΟ» στη Καρδίτσα, παρουσίασα τη μελέτη μου: «Κριτική του ρόλου των παραδόσεων και της κυρίαρχης κουλτούρας στη διαμόρφωση του σύγχρονου πολιτισμού».
Το Φλεβάρη του 2011 στη Θεσσαλονίκη, σε διάλεξη που διοργάνωσε η Λέσχη «Αντίπερα όχθη», παρουσίασα την μελέτη μου: «Η τέχνη της ζωγραφικής και τα κινήματα τέχνης».
Ομαδικές: εκθέσεις:
Από το 1982 μέχρι σήμερα, συμμετείχα σε 30 περίπου ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
Ατομικές εκθέσεις:
1). Το Μάρτη του 1997 στο κτίριο «ΠΑΝΟΡΑΜΑ» στην κεντρική πλατεία της Καρδίτσας.
2). Τον Απρίλη του 2001 στην Γκαλερί «ΤΙΡΥΝΣ» στην Καρδίτσα.
3). Το Μάη του 2003 στην αίθουσα Πολιτιστικών εκδηλώσεων του Δήμου Τρικάλων.
4). Τον Απρίλη του 2004 στην Γκαλερί «ΤΙΡΥΝΣ» στην Καρδίτσα.
5). Το Δεκέμβρη του 2007 στον εκθεσιακό χώρο «Άρνη» στην Καρδίτσα.
6). Το Σεπτέμβρη του 2012 στο Μύλο Ματσόπουλου στα Τρίκαλα.
Το εργαστήρι μου λειτουργεί από το 1998 και βρίσκεται επί της οδού Θετταλών 4 στην Καρδίτσα. (δίπλα στο ζαχαροπλαστείο "Μέλισσα")